کتاب تحلیل مبانی نظام جمهوری اسلامی ایران (جلد اول) نوشته آیت‌الله عباس کعبی به تحلیل بنیادین مبانی نظری و عملی نظام جمهوری اسلامی می‌پردازد. این کتاب با استفاده از منابع غنی فقهی و کلامی شیعه و مبتنی بر اصول قانون اساسی، موضوعات مختلف نظام سیاسی و حقوقی جمهوری اسلامی ایران را بررسی کرده است.
در مقدمه کتاب تأکید شده که قانون اساسی به عنوان مهم‌ترین سند حقوقی کشور، پایه‌های نظری و عملی نظام جمهوری اسلامی را بر مبنای شریعت اسلام و فقه شیعه ارائه می‌دهد. نویسنده تلاش کرده است تا ضمن تبیین مفاهیم بنیادین، اصول کلی و ساختارهای حکومتی را از منظر فقهی و کلامی تحلیل کند.
موضوعات اصلی کتاب شامل تحلیل انقلاب اسلامی و دلایل تأسیس نظام جمهوری اسلامی، اهداف و آرمان‌های این نظام، وظایف دولت اسلامی در ابعاد دینی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و قضایی، و همچنین مسائل مرتبط با قانون‌گذاری و ابتنای قوانین بر شریعت اسلام است. در این راستا، نقش مردم در اداره کشور، مفهوم شورا و مشورت، و اصول حاکم بر ولایت فقیه نیز مورد بررسی قرار گرفته‌اند.
این کتاب در بخش‌های زیر ارائه شده است:
بخش اول: انقلاب، همه‌پرسی و تشکیل جمهوری اسلامی
این بخش به دلایل و پیشینه تاریخی تأسیس جمهوری اسلامی می‌پردازد. نویسنده تأکید می‌کند که اعتقاد ملت ایران به حق، عدالت و آموزه‌های دینی، انقلاب اسلامی را به یک جنبش اجتماعی و سیاسی بی‌بدیل تبدیل کرد. همچنین، فرآیند همه‌پرسی نوع حکومت و نقش مرجعیت دینی در رهبری این حرکت تحلیل می‌شود.
بخش دوم: پایه‌ها، اهداف و راهکارهای دستیابی به اهداف
در این بخش، ارکان و پایه‌های نظام جمهوری اسلامی معرفی شده و آرمان‌های آن همچون عدالت، استقلال، و پیشرفت تبیین می‌شود. نویسنده با بررسی اهداف توسعه‌ای نظام، به ارائه راهکارهایی برای تحقق این آرمان‌ها و ارتباط آن‌ها با سیاست‌های کلان کشور می‌پردازد.
بخش سوم: وظایف دولت جمهوری اسلامی ایران
این بخش وظایف دولت اسلامی را در حوزه‌های مختلف به صورت تفکیک‌شده بررسی می‌کند:
- دینی: اجرای احکام شریعت و حفظ هویت دینی.
- فرهنگی: ترویج فرهنگ اسلامی و مقابله با انحرافات.
- اقتصادی: تحقق عدالت اجتماعی و برنامه‌ریزی برای رفاه عمومی.
- سیاسی و قضایی: حاکمیت قانون، دفاع از استقلال کشور و تأمین امنیت عمومی.
بخش چهارم: ابتنای نظام قانون‌گذاری بر شریعت اسلام
در این بخش، نقش شریعت اسلام در قانون‌گذاری بررسی شده است. نویسنده بیان می‌کند که قوانین کشور باید منطبق بر موازین اسلامی باشند و این انطباق توسط نهادهایی مانند شورای نگهبان نظارت می‌شود. این بخش همچنین به چالش‌های پیش روی قانون‌گذاری اسلامی و راه‌حل‌های پیشنهادی می‌پردازد.
بخش پنجم: ولایت امر و امام امت
این بخش به مفهوم ولایت فقیه و مبانی فقهی و تاریخی آن اختصاص دارد. نویسنده شرایط و ویژگی‌های ولی‌فقیه را بررسی کرده و نقش او را در هدایت جامعه و تضمین حاکمیت دینی تبیین می‌کند. ارتباط میان ولایت فقیه و مردم نیز از جمله موضوعات کلیدی این بخش است.
بخش ششم: مشارکت مردم در اداره امور کشور
نویسنده در این بخش به نقش مردم در ساختار سیاسی جمهوری اسلامی می‌پردازد. موضوعاتی چون برگزاری انتخابات، جایگاه مشارکت عمومی در مشروعیت‌بخشی به حکومت، و سازوکارهای مشارکت مردمی بررسی می‌شود.
بخش هفتم: شورا و مشورت
آخرین بخش کتاب به مفهوم شورا و مشورت در اسلام اختصاص دارد. نویسنده دلایل قرآنی و فقهی ضرورت مشورت در نظام اسلامی را بیان کرده و نقش شوراها در اداره امور کشور را تحلیل می‌کند.
این کتاب به شیوه‌ای تحلیلی و علمی به تبیین نظام جمهوری اسلامی ایران می‌پردازد و تلاش دارد با اتکا به منابع اسلامی و اصول قانون اساسی، تصویری جامع از مبانی و ساختارهای این نظام ارائه دهد. مخاطبان اصلی این کتاب دانشجویان حقوق، پژوهشگران علوم سیاسی، و علاقه‌مندان به مطالعات اسلامی و فقه حکومتی هستند.
